است. نازل‌های مخروطی توپر در محصولاتی استفاده می‌شود که محلول سم باید تحت اثر فشار زیاد پاشیده شود. این نوع نازل برای سم‌پاشی محصولاتی که به صورت ردیفی کاشته شده کاربرد دارد و روی سم‌پاش‌هایی بسته می‌شوند که دارای لانس و شیلنگ می‌باشند.
2-3-2-5 نازل مخروط‌پاش توخالی
در این نوع نازل محلول سم در زمان پاشش به صورت مخروط توخالی می‌باشد. از این نوع نازل جهت مصرف حشره‌کش‌ها استفاده می‌شود و در کشت‌هایی که به طریق ردیفی کاشته شده کاربرد دارد. زاویه پاشش محلول سم از 30-120 درجه متغیر است. این نازل‌ها معمولاً پوشش یکنواخت و کامل روی گیاه دارد، و در سم‌پاش‌های تلمبه‌ای پشتی ساده از آن استفاده می‌گردد.
2-3-2-6 نازل سیلابی
این نوع نازل‌ها غالباً برای پوشش یکنواخت محلول سم روی گیاه مورد استفاده قرار میگیرد. این نازل‌ها محلول سم را به صورت ذرات درشت پخش می‌کنند.
2-3-2-7 نازل تخت (یکنواخت)
محلول‌پاشی با این نوع نازل‌ها به صورت یکنواخت صورت میگیرد و بیشتر برای استفاده از علف‌کش‌ها کاربرد دارد، به دلیل شکل خاص پاشش به صورت نوارپاشی در سم‌پاش‌های پشتی موتوری و تک نازل کاربرد دارد.
2-3-2-8 نازل بادبزنی
در این نوع نازل شیار آن به صورت دایره‌ای طراحی گردیده است، و در خارج از نازل و در اطراف شیار خروجی سم دو مانع موازی نصب شده که این دو مانع موازی محلول سم پاشیده شده را به صورت بادبزن شکل می‌دهد. این نوع نازل برای پوشش یکنواخت محلول سم روی علف‌های هرز مورد استفاده قرار میگیرد.
2-3-2-9 نازل تی‌جت
کاربرد این نوع نازل در سم‌پاش‌های پشت‌تراکتوری می‌باشد و جهت مبارزه با علف‌های هرز، حشرات و قارچ‌ها استفاده می‌گردد.
الف: انواع نازل تی‌جت
نازل 8003 جهت مبارزه با علف‌های هرز از آن استفاده می‌شود.
نازل 8002 و 11004 جهت مبارزه با آفات از آن استفاده می‌شود.
نازل 11002 و 11003 جهت مبارزه با بیماری‌های قارچی از آن استفاده می‌شود.
ب: اندازه و شناخت زاویه پاشش نازل
08/110- 07/110- 06/110- 04/110- 03/110- 02/110
سه رقم سمت چپ نشانه زاویه پاشش نازل می‌باشد (110 درجه) و دو رقم سمت راست مقدار پاشش محلول سم از نازل در زمان یک دقیقه بر حسب گالن آمریکایی در فشار 8/2 بار می‌باشد.
برای مثال نازل شماره 11002 زاویه پاشش این نازل 110 درجه و میزان پاشش محلول 2/0 گالن آمریکایی در دقیقه می‌باشد، و یا نازل شماره 8003 دو رقم سمت چپ زاویه پاشش محلول و دو رقم سمت راست مقدار پاشش محلول سم از نازل را در زمان یک دقیقه بر حسب گالن آمریکایی نشان می‌دهد.
هر چه زاویه پاشش بازتر باشد مقدار ذرات بیشتر و قطر ذرات کوچکتر می‌شود و هر چه زاویه پاشش بسته‌تر باشد تعداد ذرات کمتر و قطر ذرات بزرگتر می‌شود” (نادی، 1377، 23).
2-4 نازل‌ها و انتخاب نوع نوک آنها
“نازل‌ها قسمت پخش‌کننده سم‌پاش می‌باشند. آنها عامل مهمی در کنترل میزان مصرف، یکنواختی پخش، سطح مورد پوشش و میزان باد بردگی می‌باشند. قسمت‌های اصلی یک نازل همان طور که اشاره شد بدنه، صافی، نوک و درپوش می‌باشد. نوک شامل یک منفذ (سوراخ) است که از میان آن مواد سمی خارج می‌شوند.
2-4-1 انتخاب نوک
عوامل اصلی در انتخاب نوک عبارتند از جنس مواد، الگوی پخش، زاویه پاشش و میزان محلول‌دهی. نوک ممکن است با استفاده از آلومینیوم، برنج، نایلون یا فولاد ضد‌زنگ یا از مواد دیگری ساخته شود. انتخاب جنس مواد به قیمت، فرسودگی و مواد سمی که قرار است پخش گردد بستگی دارد. فرسودگی، هزینه اولیه و نسبت فرسودگی به طور خلاصه در جدول (2-2) عنوان شده است.
جدول (2-2) جدول نسبت فرسودگی به هزینه در نوک‌های نازل
جنس مواد
فرسودگی
هزینه
نسبت فرسودگی به هزینه
مقاوم به فرسودگی، خوردگی، پودرهای قابل تعلیق، کودهای مایع
آلومینیوم
1
1
1:1
خیلی ضعیف
برنج
5/1
1
1 : 5/1
ضعیف
نایلون
4
85/0
1 : 7/4
خوب
فولاد ضد زنگ
5
3
1 : 66/1
بسیار خوب
چون نوکها عملاً برای منظورهای متعددی طراحی شده‌اند، بر این اساس الگوهای پخش مورد استفاده برای پاشیدن مواد شیمیایی مورد مصرف در کشاورزی به شرح زیر است. بادبزنی مسطح، یکنواخت، مخروط توخالی، پخش مسطح بارانی، نامتقارن و بدون بوم، جریان پیوسته
2-4-1-1 نوک بادبزنی مسطح
نوک‌های باد بزنی مسطح، الگوی بادبزنی شکلی را با کناره‌های باریک ایجاد می‌کنند. نوک با زوایای پخش 65، 73، 80 و110 درجه موجود می‌باشد. به منظور به دست آوردن پوشش یکنواختی از پخش مواد شیمیایی، 30 تا 50 درصد از کناره‌های نازل بادبزنی بایستی هم‌پوشانی گردد. این هم‌پوشانی توسط چرخش هر نازل در زاویه 12 تا 15 درجه بر روی بوم صورت میگیرد، تا کناره‌های پخش بادبزنی مجاور با همدیگر برخورد نکنند. (چرا که در غیر این صورت می‌تواند موجب پراکنده شدن قطرات سم به اطراف گردد) فاصله نازل‌ها بر روی بوم 508 یا 762 میلی‌متر است. برای حصول پوشش صحیح، ارتفاع بوم بایستی مطابق با فاصله نازل‌ها تنظیم شود.
نوک بادبزنی مسطح جهت پخش سراسری علف‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها با سم‌پاش‌های بوم‌دار، و به عنوان یک ضمیمه با ردیف‌کارها و کولتیواتورها مورد استفاده قرار میگیرد. این نوکها بایستی در فشارهای 103 تا 207 کیلو پاسکال کار کنند و فشار هرگز نبایستی از 276 کیلو پاسکال فراتر رود. این نوکها زمانی که نفوذ و پوشش کامل برگ‌ها ضرورت ندارد به کار می‌روند.
2-4-1-2 نوک یکنواخت
نوک یکنواخت برای پخش با پوشش یکنواخت در تمامی الگوی پخش طراحی می‌شود. در عین حالی که این نوک به نوک بادبزنی مسطح بسیار شبیه است ولی تنها برای نوارپاشی علف‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها مورد استفاده قرار میگیرد.
2-4-1-3 نوک مخروط توخالی
نوک‌های مخروط توخالی با فشارهای 276 تا 827 کیلو پاسکال برای پخش حشره‌کش‌ها، برگ‌ریز‌ها، بازدارنده‌های رشد و قارچ‌کش‌ها به کار می‌روند. این نوک، پخش نفوذ کننده‌ای به صورت مخروط توخالی با ذرات ریز به وجود می‌آورد که پوشش کامل سطح برگ‌های گیاه را به دست می‌دهد. با این نوکها بادبردگی قابل توجهی حاصل می‌شود، از این رو برای علف‌کش‌ها توصیه نمی‌شوند. پوشش دادن زیر برگ‌های گیاه با آرایش نازل‌ها بر روی بوم‌های منشعب حاصل می‌شود. نوکها با زوایای 45، 70 و 75 درجه موجود می‌باشند نوک 75 درجه‌ای برای کار در ارتفاع 254 میلی‌متر به منظور ایجاد نواری به عرض 178 میلی‌متر طراحی می‌شود. نازل 70 درجه‌ای به منظور فراهم ساختن پوشش وسیع‌تر، بر روی بوم منشعب که دارای 2 یا 3 نازل در هر ردیف است آویزان می‌شود.
2-4-1-4 نوک بارانی
استفاده اصلی از نوک‌های مسطح بارانی در پخش علف‌کش‌ها و مخلوط کودها و علف‌کش‌هاست. نازل‌ها بر روی بوم در فواصل 52 تا 102 سانتیمتر قرار می‌گیرند. هنگام پخش علف‌کش‌ها برای تولید قطرات درشت و کاهش بادبردگی فاصله نازل‌ها از یکدیگر 102 سانتیمتر و فشار 69 کیلو‌پاسکال می‌باشد. زاویه پخش بسته به فشار به کار رفته از 100 تا 145 درجه تغییر می‌کند. بوم به گونه‌ای قرار داده می‌شود تا نازل‌ها در یکی از سه وضعیت زیر باشند جدول (2-3). جهت اطمینان از پوشش یکنواخت بایستی 10 تا 50 درصد از الگوی نازل هم‌پوشانی گردد. ارتفاع بوم از سطح زمین، فاصله بین نازل‌ها را تعیین می‌کند.
جدول(2-3) مشخصات نوک‌های بارانی برای سرعت حرکت، ارتفاع بوم و فاصله بین نوکها
ارتفاع نوک توصیه شده (سانتیمتر)
فاصله بین نوکها (سانتیمتر)
سرعت حرکت (کیلومتر در ساعت)
38-30
102
20-4
76-61
203
20-4
114-91
305
20-4
2-4-1-5 نازل‌های نامتقارن و بدون بوم
با وجود آن که نازل‌های نامتقارن و بدون بوم از نظر ظرفیت تخلیه متفاوت می‌باشند، اما هر دو بدون بوم مورد استفاده قرار می‌گیرند. آنها پوشش مسطح بسیار وسیعی از پخش را خارج می‌سازند. نازل‌های نامتقارن بر روی یک ضمیمه قابل تنظیم که اجازه تغییر در زاویه تخلیه را می‌دهد، نصب می‌شوند. نازل‌های نامتقارن عموماً در ارتفاع 46 یا 62 سانتیمتر و فشار 207 تا 414 کیلو‌پاسکال به کار گرفته می‌شوند. عرض پوشش بر حسب اندازه منفذ نوک از 170 تا 360 سانتیمتر تغییر می‌کند.
نازل‌های بدون بوم در ارتفاع 91 سانتیمتر و فشار 138 تا 276 کیلو‌پاسکال به کار گرفته می‌شوند. این نازل‌ها عرضی از 10 متر تا 2/19 متر را پوشش می‌دهند. برای مبارزه با علف‌های هرز در امتداد جاده‌ها و کنار نهرها که وجود پایه‌های حصار و سایر موانع، عمل پخش با سم‌پاش‌های بوم‌دار را غیر‌ممکن می‌سازد نازل‌های نامتقارن و بدون بوم بسیار مفید می‌باشند. این نوکها پوشش یکنواخت نوک بادبزنی مسطح را فراهم نمی‌کنند و زمانی که بادبردگی خطرناک تشخیص داده می‌شود نبایستی مورد استفاده قرار گیرند.
2-4-1-6 نوک‌های جریان پیوسته
کاربرد اصلی نوک جریان پیوسته با سم‌پاش‌های بازگردشی نوع جعبه‌ای است. این نوک یک یا چند جریان مایع سمی را تا هدف دوری هدایت می‌کند بدین دلیل ممکن است در لانسها و برای تزریق مایعات به داخل خاک نیز مورد استفاده قرار گیرند” (کلینتون، 1379، 14).
2-5 مروری بر تحقیقات گذشته
در تحقیقی به بررسی و ارزیابی عوامل موثر بر یکنواختی پاشش درنازل‌های سم‌پاش‌های پشت‌تراکتوری در ایران پرداخته شد. نتایج نشان داد که یکنواختی پاشش در نازل های خارجی بادبزنی منظم بوده و نزدیک به توزیع نرمال است و در نازل‌های ایرانی الگوی پاشش نامنظم بوده و هیچ تشابهی به توزیع نرمال نداشت (امیرشقاقی، 1377).
در یک تحقیق شش نوع نازل بادبزنی (11004 و 8003 و 11002) پشت‌تراکتوری ساخت داخل مورد بررسی و ارزیابی قرار دادند. پارامترهای مورد اندازه‌گیری شامل یکنواختی پاشش، دبی، الگوی پاشش، هم‌پوشانی و زاویه پاشش بود. نتایج نشان داد که بین تیمارهای هر نوع نازل یکنواختی در الگوی پاشش، وضعیت هم‌پوشانی و زاویه پاشش وجود ندارد. در هر گروه اختلاف تیمارها در سطح 1% بسیار معنی‌دار بود و نشان داد که این نازل‌ها فاقد کارایی مناسب هستند (شیروانی، 1378).
بی‌توجهی به کالیبراسیون دستگاه‌های سم‌پاشی و تنظیم سر لانسها و عدم رعایت فاصله آنها از گیاهان مورد تیمار و همچنین عدم توجه به گشادشدگی سوراخ سر لانسها (در اثر کثرت استفاده از آنها) از موارد مهم اتلاف سموم می‌باشد. تحت مطلوب‌ترین شرایط 50-75 درصد محلول‌های سمی در خاک قرار گرفته یا توسط باد به مناطق دورتر حمل می‌گردد که علاوه بر آلایندگی زیست محیطی موجب هزینه‌های غیر ضروری می‌گردد (بی نام، 1376).
طی بررسی که در کشور سوئد انجام شد مشخص گردید که از 422 سم‌پاش مورد بررسی، 52 درصد نازل‌ها خراب و علاوه بر این در 26 درصد سمپاشها پمپ فشار اشکال فنی داشت. علاوه بر نوع قطعات و کاربرد صحیح آنها، کالیبراسیون سم‌پاش از درجه اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. بی‌توجهی به کالیبراسیون دستگاه‌های سم‌پاش و عدم تنظیم آن و همچنین نوع و کیفیت نازل و سایر متعلقات از جمله مهم‌ترین عوامل اتلاف سم محسوب می‌شوند (عاقل، 1379).
در گزارشی تحت عنوان کاربرد غلط آفت‌کش‌های خطرناک آمده است که استانداردهای فناوری استفاده از آفت‌کش‌ها در کشورهای در حال توسعه مربوط به 40 سال پیش است که این باعث اتلاف سم و آلودگی محیط‌زیست می‌شود. بنابراین دسترسی به یک استاندارد برای راندمان بالاتر در سمپاشها امری ضروری است. کاربران و کشاورزان اطلاعات کافی در زمینه آفت‌کش‌ها و روش‌های صحیح استفاده از آنها را ندارند، نازل‌های معیوب تعویض نمی‌شوند. در کشورهائی نظیر پاکستان، هند، تایلند
